×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Antykoncepcja hormonalna a zakrzepica żylna

dr med. Marzena Frołow
Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum

Związek stosowania doustnej antykoncepcji z zakrzepicą zaobserwowano wkrótce po jej wprowadzeniu, już w 1960 r.

Stosowanie leków hormonalnych, takich jak środki antykoncepcyjne zawierające hormony żeńskie – estrogeny, jak również kombinację estrogenów i pochodnych progesteronu, zwiększa ryzyko wystąpienia zakrzepicy żylnej, a w starszych grupach wiekowych również tętniczej.

Przyczyny tego stanu rzeczy są bardzo różne i nie wszystkie zostały do końca wyjaśnione, przy czym najczęściej wymieniane są: związek działania leków hormonalnych z czynnikami genetycznymi powodującymi zwiększoną skłonność do tworzenia zakrzepów (nadkrzepliwość wrodzona), a także bezpośredni wpływ doustnych środków antykoncepcyjnych na równowagę układu krzepnięcia krwi. Wśród czynników ryzyka wymienia się również wiek pacjentki, otyłość i palenie papierosów.

Zakrzepica może wystąpić w każdym momencie stosowania antykoncepcji, ale ryzyko jest największe w ciągu pierwszego roku, a zwłaszcza podczas trzech pierwszych miesięcy stosowania.

W 1998 r. WHO podawała, że u kobiet stosujących antykoncepcję ryzyko wystąpienia zakrzepicy żylnej jest 3–6 razy większe niż u kobiet jej niestosujących. Jak wynika z tabeli 1., występowanie dodatkowych czynników ryzyka, a zwłaszcza wrodzonej nadkrzepliwości, zwiększa to ryzyko wielokrotnie.

Uważa się również, że liczba przedwczesnych zgonów w wyniku powikłań ze strony układu sercowo-naczyniowego związanych ze stosowaniem doustnych leków hormonalnych w antykoncepcji w grupie osób o małym ryzyku zakrzepicy (osoby niepalące, w wieku 20–24 lat) wynosi 2–6 osób/mln/rok. Liczba ta niestety zwiększa się do 100–200/mln/rok u osób starszych i palących, przy czym w tej grupie dominują powikłania tętnicze, a nie żylne.

Tak więc w każdym przypadku stosowania doustnych środków antykoncepcyjnych należy się liczyć z niewielkim zwiększeniem ryzyka rozwoju zakrzepicy; inne czynniki – w tym wrodzona nadkrzepliwość i palenie papierosów – dodatkowo to ryzyko zwiększają.

Ryzyko wystąpienia zakrzepicy zwiększają również tzw. stare środki antykoncepcyjne, zawierające dużą ilość estrogenów, jednak obecnie są one coraz rzadziej stosowane.

Zachodzi pytanie, czy 3–5-krotne zwiększenie ryzyka to dużo, czy mało? Na to pytanie każdy musi odpowiedzieć sam, warto jednak wiedzieć, że nawet w czasie prawidłowej ciąży ryzyko wystąpienia zakrzepicy zwiększa się 4–5 razy, a w okresie połogu nawet do 20 razy. Tak więc przeciętne ryzyko wystąpienia zakrzepicy w trakcie stosowania antykoncepcji hormonalnej jest zbliżone do ryzyka występującego w okresie ciąży, przy założeniu, że nie towarzyszą temu żadne inne czynniki ryzyka. Jak już wspomniano, ich występowanie może dodatkowo zwiększać prawdopodobieństwo rozwoju zakrzepicy (tab. 1.).

Tabela 1. Wybrane czynniki ryzyka i ich wpływ na ryzyko wystąpienia zakrzepicy żylnej bez stosowania antykoncepcji doustnej i podczas jej stosowania
czynnik ryzyka zwiększenie ryzyka rozwoju zakrzepicy bez DA zwiększenie ryzyka rozwoju zakrzepicy w trakcie DA zalecane środki zapobiegawcze
występowanie mutacji Leiden czynnika V (heterozygota) 4–8 razy 28–35 razy unikanie nabytych czynników ryzyka
dalekie podróże/loty samolotem 2–4 razy 14–20 razy prawidłowe nawodnienie, aktywność fizyczna
uraz/operacja chirurgiczna 2–5 razy 5–12,5 razy do rozważenia odstawienie DA na 4–6 tyg. i do czasu pełnego uruchomienia przed operacją lub po urazie
otyłość 1,7–2,4 razy 10–24 razy redukcja masy ciała
palenie tytoniu 1,4–3,3 razy 8,8 razy zaprzestanie palenia
DA – doustna antykoncepcja tabletkami dwuskładnikowymi
Na podstawie: Cameron C. i wsp.: Hormonal contraception and thrombotic risk: A multidisciplinary approach. Pediatrics 2011; 02: 127.

Antykoncepcja po zakrzepicy

Przebyta zakrzepica sama z siebie stanowi czynnik ryzyka wystąpienia nowego epizodu zakrzepicy. Niekiedy nie udaje się ustalić, jaka była jej przyczyna, i zawsze istnieje ryzyko występowania niepoznanego dotychczas czynnika genetycznego, dlatego po zakrzepicy żylnej zdecydowanie odradza się stosowanie antykoncepcji doustnej w postaci dwuskładnikowych tabletek antykoncepcyjnych.

Światowa Organizacja Zdrowia publikuje na swych stronach zalecenia dotyczące sposobu stosowania antykoncepcji po zakrzepicy. Tabela 2. została opracowana na podstawie dokumentu WHO i przedstawia możliwe warianty antykoncepcji po zakrzepicy.

Tabela 2. Antykoncepcja po zakrzepicy
sytuacja kliniczna rodzaj środka antykoncepcyjnego
dwuskładnikowe:
estrogen
progestagen: tabletka, plaster, krążek
jednoskładnikowe: progestagen: tabletka jednoskładnikowe: progestagen: iniekcja jednoskładnikowe: progestagen: implant hormonalna wkładka domaciczna zawierająca progestagen miedziana wkładka domaciczna
wywiad rodzinny – zakrzepica u krewnych I stopnia 2 1 1 1 1 1
zapalenie żył powierzchownych 2 1 1 1 1 1
przebyta zakrzepica żył głębokich 3 2 2 2 2 1
obecnie rozpoznana zakrzepica żył głębokich 3 2 2 2 2 2
1 – metoda może być stosowana bez ograniczeń
2 – korzyści wynikające ze stosowania zwykle przewyższają teoretyczne lub potwierdzone ryzyko
3 – metoda nie może być stosowana
Na podstawie: http://whqlibdoc.who.int/publications/2010/9789241563888_eng.pdf

Piśmiennictwo:

James A,H,: Venous thromboembolism in pregnancy. Arterioscler. Thromb. Vasc. Biol. 2009; 29: 326–331.
Cameron C. i wsp.: Hormonal contraception and thrombotic risk: A multidisciplinary approach. Pediatrics 2011; 02: 127.
20.11.2012
Zobacz także
  • Kto jest zagrożony zakrzepicą?
  • Metody profilaktyki zakrzepicy żylnej
  • Sprawdź swoje ryzyko zakrzepicy
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta