Owrzodzenie żylne

lek. Kamila Ludwikowska

Co to są owrzodzenia żylne i jakie są ich przyczyny?

Owrzodzenie żylne to rodzaj płytkiej rany na skórze. Owrzodzenia żylne są powikłaniem przewlekłej choroby żył kończyn dolnych. Przyczyną powstania owrzodzeń jest zaawansowana przewlekła niewydolność żylna kończyn dolnych. To choroba, która wynika z przebytej zakrzpicy żył głębokich, obecności żylaków lub ewentualnie innych, rzadszych przyczyn.

Krew z tkanek płynie do serca naczyniami żylnymi. W prawidłowych warunkach zachowany jest w nich stały przepływ krwi w odpowiednim kierunku, czyli z nóg do góry, w kierunku serca. W przeciwieństwie do tętnic, naczynia żylne mają stosunkowo miękkie ściany, a ciśnienie płynącej w nich krwi jest niskie. Zastawki w ścianach naczyń żylnych zapobiegają cofaniu się krwi.

W niewydolności naczyń żylnych kilka czynników, w tym uszkodzenie zastawek, powoduje, że krew zaczyna płynąć nieprawidłowo. W obrębie kończyn dolnych dochodzi do zastoju krwi żylnej i obrzęków. Skóra staje się scieńczała, napięta, sucha i swędząca. Łatwo o mikrourazy – samoistne pęknięcia naskórka, zadrapania, ranki – nawet w wyniku niewielkich uderzeń. Takie drobne uszkodzenia skóry mogą dać początek owrzodzeniom żylnym. Zmiany skórne goją się bardzo powoli i mają tendencję do nawracania, jeśli nie zostaną podjęte odpowiednie środki zapobiegania.

Jak często występują owrzodzenia żylne?

Problemy z naczyniami żylnymi, które prowadzą do rozwoju owrzodzeń są bardzo częste. Szczególnie w krajach rozwiniętych, gdzie dominuje siedzący tryb życia, a zespół metaboliczny jest coraz częstszy, obserwuje się coraz częstsze występowanie owrzodzeń żylnych. W Polsce niemal 50% kobiet i 40% mężczyzn ma objawy przewlekłej niewydolności żylnej. Na szczęście same owrzodzenia nie są aż tak częstym powikłaniem. Owrzodzenia żylne występują u około 0,3% osób w wieku 41–50 lat i aż u 7% osób w wieku 61–70 lat. W USA szacuje się, że owrzodzenia żylne występują łącznie u około 2 mln osób. Kobiety chorują dwa razy częściej niż mężczyźni. Ryzyko wystąpienia owrzodzeń żylnych zdecydowanie zwiększa się z wiekiem oraz wskutek występowania dodatkowych chorób, takich jak cukrzyca czy choroba niedokrwienna kończyn dolnych spowodowana miażdżycą. Wówczas podłoże zmian jest złożone.

Jak się objawiają owrzodzenia żylne?

Jak wspomniano, owrzodzenia żylne powstają najczęściej na zmienionej skórze. Pacjent z przewlekłą niewydolnością żylną może u siebie zaobserwować scieńczenie skóry, która staje się napięta, błyszcząca, a niekiedy łuszcząca się. Skóra jest ciemniejsza, widoczne są poszerzone naczynia żylne (żylaki) oraz drobne naczynka (teleangiektazje). Noga jest opuchnięta, często pojawia się uczucie dyskomfortu, ból oraz świąd.

Owrzodzenie żylne to początkowo niewielka ranka, która pojawia się z reguły na łydce, nieco powyżej kostki.

Z czasem zmiana ulega powiększeniu i coraz większy obszar zostaje pozbawiony naskórka. Rana jest początkowo żywo czerwona, płytka i ma nieregularne brzegi.


Fot. Owrzodzenie powstałe w wyniku choroby żylnej

 Owrzodzenie żylne
Fot. Owrzodzenie żylne na powierzchni bocznej lewej goleni

Taka zmiana stanowi otwarte wrota dla infekcji. Może dojść do wtórnego zakażenia bakteryjnego. Pojawia się wówczas bardzo silny ból, zaczerwienienie wokół brzegów rany, zmiana jest nadmiernie ocieplona. W cięższych przypadkach, może się rozwinąć bakteryjne zapalenie tkanki podskórnej, a nawet bakteriemia (zakażenie krwi). Objawy towarzyszące poważnym zakażeniom bakteryjnym to, oprócz zmian miejscowych, gorączka, dreszcze, uczucie rozbicia i osłabienie.

Co robić w przypadku wystąpienia objawów owrzodzeń żylnych?

Jeśli zauważyłaś/-eś ranę, która nie goi się w ciągu 2 tygodni, zgłoś się do lekarza POZ. Jeżeli zaobserwowałaś/-eś u siebie wymienione objawy przewlekłej niewydolności żylnej, zgłoś się do lekarza POZ, który prawdopodobnie skieruje cię do specjalisty angiologa lub flebologa.

Jeśli rozpoznano u ciebie przewlekłą niewydolność żylną, pojawienie się owrzodzenia świadczy o znacznym zaawansowaniu choroby, co także wymaga oceny ze strony specjalisty. Im szybciej podjęte zostanie leczenie, tym lepiej, gdyż w przypadku małych owrzodzeń szanse ncałkowite wygojenie są większe.

Jeśli zmiana jest bardzo bolesna, o żywoczerwonych brzegach, skóra dookoła rany jest gorąca, czerwona i obrzęknięta, masz gorączkę, uczucie duszności, kołatania serca, osłabienia, pilnie zgłoś się do lekarza lub do szpitalnego oddziału ratunkowego. Takie objawy świadczą o infekcji bakteryjnej, wymagającej niejednokrotnie antybiotykoterapii w warunkach szpitalnych.

W jaki sposób lekarz ustala rozpoznanie owrzodzeń żylnych?

W trakcie wizyty lekarskiej należy poinformować o wszystkich chorobach przewlekłych, takich jak cukrzyca, miażdżyca, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia lipidowe (np. hipercholesterolemia). Ważne jest także to, ile czasu upłynęło od pojawienia się zmiany oraz charakter dolegliwości: ból, drętwienia, uczucie ciężkości nóg, kurcze łydek, uczucie „ciasnej skóry”. Po zapoznaniu się z historią medyczną pacjenta, lekarz bada dokładnie kończyny oraz zmianę w celu ustalenia wstępnego rozpoznania. Badając pacjenta lekarz stwierdza obecność objawów świadczących o stopniu zaawansowania niewydolności żylnej, takich jak obrzęk, widoczne żylaki, poszerzone naczynka, przebarwienie skóry, stwardnienie skóry. Bada także obecność tętna na kolejnych odcinkach tętnic kończyn dolnych. Jego brak świadczy o chorobie niedokrwiennej kończyn dolnych – chorobie tętnic. Ocenia się także czucie oraz siłę i napięcie mięśni nóg i to, jak pacjent się porusza, gdyż zaburzenia neurologiczne (m.in. polineuropatia w przebiegu cukrzycy) to kolejna grupa chorób, które mogą leżeć u podłoża owrzodzeń kończyn dolnych.

Lekarz w czasie badania ocenia czy owrzodzenie jest w fazie aktywnej, czy w fazie gojenia oraz czy istnieją wymienione objawy zakażenia bakteryjnego. Ponadto sprawdza, czy są obecne martwicze tkanki i czy rana wymaga oczyszczenia. Doświadczony specjalista na podstawie badania lekarskiego potrafi ocenić jaka jest przyczyna owrzodzenia – czy jest nią choroba żył, tętnic, czy cukrzyca. Ponieważ w wielu przypadkach choroby te mogą współistnieć, często wykonuje się badania dodatkowe w celu ustalenia rozpoznania.

U pacjentów z już rozpoznaną przewlekłą niewydolnością żylną, pozostających z tego powodu pod kontrolą lekarza, z reguły nie ma potrzeby wykonywania dodatkowych badań. W razie wystąpienia objawów infekcji bakteryjnej wykonuje się badania laboratoryjne krwi oceniające parametry stanu zapalnego. Niezbędne jest pobranie wymazu z rany w celu wykonania posiewu. Przy podejrzeniu uogólnionego zakażenia krwi wykonuje się także posiew krwi, a diagnostyka i leczenie odbywają się w warunkach szpitalnych.

Pacjenci, którzy nie byli dotąd badani w kierunku przewlekłej niewydolności żylnej, kierowani są zazwyczaj na badanie USG z oceną przepływów naczyniowych. Lekarz na tej podstawie ocenia, czy zachowany jest prawidłowy przepływ krwi przez naczynia żylne, czy też jest on zaburzony. Dzięki temu może stwierdzić, czy przyczyną owrzodzenia jest niewydolność żylna. USG naczyń poywala także ocenić przepływ w tętnicach kończyn dolnych i stwierdzić, czy u podłoża choroby nie leży przewlekłe niedokrwienie kończyn dolnych spowodowane miażdżycą. Obecność poważnego niedokrwienia kończyn dolnych, objawiającego się chromaniem przestankowym (ból nóg nasilający się w czasie chodzenia i ustępujący po zatrzymaniu) istotnie wpływa na decyzje terapeutyczne.

Niezbędne mogą być także badania pod kątem innych przyczyn powstawania owrzodzeń kończyn dolnych, takich jak cukrzyca. W zależności od wywiadu chorobowego oraz wyników badania fizykalnego, lekarz zleci dodatkowe badania niezbędne w danym przypadku.

Jakie są metody leczenia owrzodzeń żylnych?

Podstawą leczenia owrzodzeń żylnych jest przywrócenie prawidłowego odpływu krwi z kończyn dolnych. W tym celu stosuje się różne środki i zabiegi, pozwalające na zmniejszenie zastoju żylnego, a co za tym idzie obrzęku, i przyspieszenie gojenia rany. Dodatkowo ważną rolę spełniają miejscowe preparaty odkażające ranę, przyspieszające gojenie i opatrunki. Do najczęściej stosowanych metod leczenia wyróżniamy zalicza się: unoszenie nóg, ćwiczenia fizyczne oraz terapię uciskową.

Unoszenie nóg

Przebywanie w pozycji z nogami uniesionymi powyżej poziomu serca, czyli najlepiej pozycji leżącej z nogami opartymi u góry to najprostsza, a zarazem bardzo skuteczna metoda przyspieszająca gojenie i zapobiegająca powstaniu kolejnych ran. Przynajmniej 3–4 razy dziennie powinno się przyjmować taką pozycję na pół godziny, aby zapewnić efekt terapeutyczny i profilaktyczny. Ważne, aby nogi były powyżej serca, zwykłe podpieranie wyprostowanych nóg w pozycji siedzącej nie jest aż tak skuteczne.

Ćwiczenia fizyczne

Regularne ćwiczenia łydek (zobacz film), a przez to mobilizownie mięśni nóg, wspomaga wytłoczenie zalegającej w nich krwi. Podstawowa aktywność fizyczna wskazana w celu przyspieszenia gojenia owrzodzeń oraz zapobiegająca powstawaniu nowych ran to codzienne spacery. W przypadku starszych osób z dolegliwościami bólowymi może to być sporym wyzwaniem. Badania wykazały, że pacjenci z zaawansowaną przewlekłą niewydolnością żylną i owrzodzeniami często ograniczają aktywność fizyczną do mniej niż 10 minut marszu w tygodniu. Niestety zaniechanie codziennych spacerów dodatkowo nasila niewydolność żylną.

Inne przydatne ćwiczenia, to wspinanie się na palce i opadanie na całe stopy, albo przynajmniej ruszanie stopami – maksymalne prostowanie, a następnie przyginanie podczas siedzenia z uniesionymi nogami. Warto wykonywać kilka serii po 10–20 powtórzeń takich ćwiczeń dziennie.

Terapia uciskowa

Stosowanie pończoch lub podkolanówek uciskowych (alternatywnie opatrunków z bandaża i/lub opaski elastycznej) ma zasadnicze znaczenie w leczeniu niewydolności żylnej a szczególnie jej powikłań, czyli owrzodzeń żylnych. Stosowanie terapii uciskowej może się początkowo wiązać z poczuciem dyskomfortu, ale przy sumiennym, codziennym korzystaniu z metod uciskowych, odsetek całkowicie wygojonych owrzodzeń sięga aż 97%. Terapia taka pozwala także na znaczne zmniejszenie dolegliwości bólowych, obrzęku nóg i poprawę jakości życia.

Na rynku dostępne są obecnie produkty dostosowane do potrzeb pacjentów: podkolanówki o różnej długości oraz pończochy, w tym produkty przeznaczone specjalnie dla kobiet w ciąży. Różnią się one klasą ucisku – im wyższa, tym silniej ściskają nogę. Ważne, aby w zależności od potrzeb pacjenta, to lekarz wyzanczył odpowiednią, wystarczającą terapeutycznie klasę ucisku.

Owrzodzenia żylne świadczą o zaawansowanej chorobie i wymagają ucisku za pomocą pończoch o wyższym stopniu. Powinno się je zakładać jeszcze przed wstaniem z łóżka – zanim krew "spłynie" do nóg i staną się one obrzęknięte – i nosić przez cały dzień. Jeśli z jakiegoś powodu pończochy nie są zakładane na samym początku dnia (np. pacjent bierze poranny prysznic), przed założeniem pończoch należy przez 20 minut pozostawać w pozycji leżącej z uniesionymi nogami. Niektórzy pacjenci mogą mieć trudności z założeniem pończoch. Warto wypróbować technikę z wywinięciem pończochy do środka, a następnie założeniem na nogę. Dostępne są także urządzenia pomagające założyć pończochy (zob. Terapia uciskowa, Jak prawidłowo stosować wyroby uciskowe).

Zakup pończoch lub podkolanówek uciskowych wiąże się z pewnymi kosztami dla pacjenta. Alternatywnie można stosować ucisk, owijając nogi bandażami lub opaskami elastycznymi. Wymaga to jednak odpowiedniego przeszkolenia. Ważne, aby zachować należytą siłę ucisku – największą w okolicy kostki i zmniejszającą się stopniowo ku górze, a jednocześnie nie ograniczać ruchomości w stawach.

Inny rodzaj terapii uciskowej to przerywany ucisk pneumatyczny. Prowadzi się go za pomocą specjalnej aparatury wyposażonej w mankiety zakładane na nogi. Mankiety te wypełnia się powietrzem, które wywiera ucisk analogiczny do pończoch czy bandaży. Metodę tę stosuje się przede wszystkim w początkowej fazie leczenia, gdyż przyspiesza ona gojenie oraz powoduje ustąpienie bólu i obrzęku. Dzięki temu pacjenci mogą szybciej wrócić do aktywności fizycznej. Metoda ta może być alternatywą dla pacjentów, którzy nie tolerują stałego noszenia opatrunków uciskowych ani pończoch, jak i uzupełnieniem w terapii codziennym uciskiem.

Przeciwwskazania do terapii uciskowej to zaawansowana choroba niedokrwienna kończyn dolnych (choroba tętnic) oraz bakteryjne zapalenie tkanek miękkich okolicy rany (róża, zapalenie tkanki podskórnej).

Leczenie farmakologiczne

Obecnie na rynku dostępnych jest wiele preparatów mających na celu poprawę krążenia w układzie żylnym. Ich stosowanie może wpływać pozytywnie na łagodzenie objawów i przyspieszenie gojenia owrzodzeń.

Lekarz może zalecić stosowanie dodatkowych leków, takich jak kwas acetylosalicylowy (aspiryna), gdyż wykazano, że przyspieszają one gojenie owrzodzeń. Dobór leków jest uzależniony od obecności dodatkowych chorób, na przykład pacjenci z niewydolnością serca mogą odnieść korzyść ze stosowania leków diuretycznych (moczopędnych).

W razie wystąpienia objawów infekcji bakteryjnej wskazane jest stosowanie antybiotyków doustnie lub dożylnie. W przypadku zwykłego owrzodzenia żylnego bez towarzyszącej infekcji antybiotykoterapia nie jest wskazana.

Leczenie miejscowe

W wielu przypadkach na początku niezbędne jest oczyszczenie rany z martwych tkanek, czyli jej opracowanie chirurgiczne. Dzięki temu organizm ma większe szanse na wytworzenie nowego naskórka pokrywającego zmianę i gojenie.

Z uwagi na trudno gojące się zmiany podatne na nadkażenia bakteryjne, szczególnie ważne jest zachowanie odpowiedniej higieny. Oprócz zwykłego oczyszczania skóry za pomocą biżącej wody z mydłem, na samo na owrzodzenie stosuje się środki odkażające. Jednym z najbardziej skutecznych i łatwych w użyciu preparatów jest Octenisept. Można go stosować w postaci przymoczek, albo spryskując ranę aerozolem i pozostawiając do wyschnięcia. Obecnie na rynku pojawia się coraz więcej preparatów mających właściwości przyspieszające gojenie oraz zapobiegające powstawaniu martwicy tkanek w obrębie rany. Lekarz zaleci najbardziej optymalne preparaty do stosowania miejscowo. Stosowanie maści i kremów „na własną rękę” może dodatkowo podrażniać zmienioną zapalnie skórę i utrudniać gojenie.

Lekarz zaleci także stosowanie odpowiednich opatrunków na ranę. W przypadku niewielkich owrzodzeń wystarczające mogą być opatrunki z jałowej gazy nasączonej solą fizjologiczną, które jednak wymagają codziennej zmiany. Do dyspozycji jest coraz więcej specjalistycznych opatrunków przyspieszających gojenie, które można utrzymywać dłużej po założeniu (np. opatrunki adsorpcyjne, wskazane szczególnie w przypadkach, gdy rana jest sącząca, albo hydrożelowe przy mniejszym wycieku z owrzodzenia).

Skórę dookoła rany także należy odpowiednio pielęgnować, aby zapobiegać powstawaniu nowych owrzodzeń. Ponieważ jest z reguły nadmiernie przesuszona, najlepiej sprawdza się regularne stosowanie emolientów (przynajmniej 3 razy dziennie). Można także stosować preparaty natłuszczające, takie jak maść cholesterolowa. Trzeba pamiętać o regularnej ocenie, czy stosowany opatrunek na ranę nie powoduje maceracji jej brzegów.

Przy bardzo rozległych owrzodzeniach, utrzymujących się przewlekle pomimo stosowanego leczenia, sięga się czasem po metody leczenia chirurgicznego, takie jak przeszczepienie skóry. Inne metody leczenia chirurgicznego, stosowane w zaawansowanych przypadkach przewlekłej niewydolności żylnej, mają na celu przywrócenie prawidłowego przepływu krwi żylnej w nogach.

Metody leczenia chirurgicznego, to:

  • usuwanie żylaków i operowanie niewydolnych odcinków żył tradycyjnymi metodami chirurgicznymi; odbywa się ono na sali operacyjnej, w znieczuleniu podawanym do rdzenia kręgowego, które działa od pasa w dół; pacjent jest wówczas przytomny, ale nie może poruszać nogami i ma zniesione czucie w obrębie kończyn dolnych; w niektórych przypadkach konieczne może być znieczulenie ogólne do operacji;
  • metody małoinwazyjne, polegające na „naprawieniu” najbardziej newralgicznych miejsc w krążeniu żylnym nóg, ale bez konieczności wykonywania dużej operacji; do takich metod należą metoda CHIVA (ang. conservative hemodynamic correction of venous insufficiency), mikroflebektomia, kriochirurgia, kruroskopia;
  • skleroterapia (obliteracja) żył, czyli zamknięcie nieprawidłowych naczyń żylnych przez wstrzyknięcie do nich substancji powodującej ich zamknięcie. Najczęściej jest to uzupełnienie klasycznych metod leczenia chirurgicznego.

Czy jest możliwe całkowite wyleczenie owrzodzeń żylnych?

Całkowite wyleczenie owrzodzeń żylnych jest możliwe, aczkolwiek wymaga bardzo dużej dyscypliny ze strony pacjenta, stosowania się do zaleceń lekarskich oraz cierpliwości. Okres gojenia owrzodzeń żylnych to z reguły od kilku do kilkunastu tygodni. Im szybciej rana się goi, tym większa szansa na całkowite wyleczenie.


Fot. Rana przewlekła zagojona po ponad 3 miesiącach leczenia

Przy jednoczesnym dbaniu o wszystkie wymienione metody leczenia domowego, w tym przede wszystkim stosowaniu terapii uciskowej, odsetek wyleczonych owrzodzeń wynosi obecnie nawet 97%. Leczenie może być utrudnione u pacjentów z chorobami współistniejącymi, takimi jak cukrzyca czy przewlekła choroba niedokrwienna kończyn dolnych (miażdżyca).

Co trzeba robić po zakończeniu leczenia owrzodzeń żylnych?

Po wygojeniu owrzodzeń nadal obowiązuje regularna kontrola u specjalisty oraz przestrzeganie zaleceń lekarskich, w tym stosowanie terapii uciskowej, w celu zapobiegania nawrotom owrzodzeń. Badania naukowe wykazały, że owrzodzenia żylne nawracają u 100% pacjentów, którzy nie stosują się do zaleceń lekarskich i jedynie 16% pacjentów przestrzegających zaleconego postępowania profilaktycznego.

Obowiązują te same zasady, co przy początkowym leczeniu, czyli unoszenie nóg, aktywność fizyczna i terapia uciskowa. Oczywiście ważne elementy to także redukcja masy ciała u osób z nadwagą, zaprzestanie palenia papierosów oraz kontrola chorób współistniejących, takich jak cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, miażdżyca.

Lekarz może zalecić stosowanie przewlekle leków poprawiających krążenie żylne i/lub aspiryny. Pacjenci z zaawansowaną niewydolnością żylną mogą także odnieść korzyści z wymienionych powyżej metod leczenia chirurgicznego, mających na celu usunięcie nieprawidłowo funkcjonjących żył.

Co robić, aby uniknąć zachorowania na owrzodzenia żylne?

U osób z przewlekłą chorobą żył kończyn dolnych należy stosować profilaktykę owrzodzeń żylnych, która polega na:

  • stosowaniu pończoch/podkolanówek uciskowych,
  • redukcji masy ciała u osób z nadwagą,
  • zaprzestaniu palenia papierosów,
  • regularnej aktywności fizycznej, przynajmniej 30 minut marszu codziennie,
  • unikaniu długiego przebywania w pozycji stojącej lub siedzącej, a jeśli to nieuniknione, stosowanie ćwiczeń polegających na poruszaniu stopami i napinaniu oraz rozluźnianiu mięśni łydek,
  • dbaniu o skórę nóg – zapewnienie odpowiedniej higieny oraz nawilżenia,
  • dobrej kontroli chorób przewlekłych, takich jak cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, miażdżyca.

12.05.2017
Zobacz także
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta