×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Zespół pozakrzepowy


Klinika Pediatrii i Chorób Infekcyjnych
Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny Nr 1 we Wrocławiu

Co to jest zespół pozakrzepowy?

Zespół pozakrzepowy to częste powikłanie zakrzepicy żył głębokich. Po przebytej zakrzepicy w obrębie układu żył głębokich dochodzi do trwałych zmian. Są one powodem przewlekłej niewydolności żylnej oraz objawów towarzyszących chorobie.

Żyły głębokie kończyn dolnych to układ naczyń, odprowadzających krew z tkanek w kierunku serca. Naczynia te są położone między warstwami mięśni w podudziu oraz w udzie. Obok nich, we wspólnej pochewce z tkanki łącznej, biegną tętnice prowadzące krew w odwrotnym kierunku – z serca do tkanek.

Żyły głębokie spełniają ważną rolę, ponieważ odpływa przez nie 90% krwi z nóg. Różne choroby, które sprawiają, że krew nie odpływa sprawnie drogą naczyń żylnych, sprzyjają powstawaniu zakrzepicy żył głębokich. Choroba ta występuje u 1–2/1000 osób rocznie, najczęściej w obrębie nóg i często prowadzi do powikłania, jakim jest zespół pozakrzepowy.

W nodze, w której wcześniej stwierdzono zakrzepicę, zespół pozakrzepowy prowadzi do niewystarczającego odprowadzania krwi, co może się objawiać bólem i obrzękami. Przyczyna powstawania zespołu pozakrzepowego nie jest w pełni poznana. Prawdopodobnie w jego rozwoju bierze udział kilka czynników. Jednym z nich jest uszkodzenie zastawek żylnych, czyli fałdów tkanki łącznej, które zapobiegają cofaniu się krwi. Wzmożone ciśnienie krwi żylnej, która gromadzi się w nogach i nie jest prawidłowo odprowadzana do serca, powoduje także zmiany w ścianach naczyń oraz otaczających tkankach. Uszkodzenia te można porównać do powstania blizn w ścianach żył i dookoła nich. Możliwe, że zespół pozakrzepowy jest następstwem niepełnego rozpuszczenia zakrzepu, co doprowadza do zwężenia naczynia i zaburzeń przepływu krwi.

Zakrzepica żylna i zespół pozakrzepowy mogą występować we wszystkich kończynach, jednak najczęściej dotyczą kończyn dolnych.

Jak często występuje zespół pozakrzepowy?

W wyniku starzenia się społeczeństwa zakrzepica żylna stanowi coraz powszechniejszy problem. W związku z tym odnotowuje się także wzrost liczby przypadków jej najczęstszego powikłania, jakim jest zespół pozakrzepowy. Rozwija się on, zazwyczaj w ciągu 2 lat, u ponad połowy pacjentów, u których stwierdzono zakrzepicę żył głębokich. W Polsce co roku na zakrzepicę żył głębokich zapada około 5700 osób, z czego u 3600 rozwija się zespół pozakrzepowy. Liczba zachorowań zwiększa się z wiekiem i jest ponad 3-krotnie większa wśród osób w wieku ponad 65 lat, niż u mających 45–55 lat, a w grupie osób po 80. roku życia odnotowuje się 5 przypadków na 1000 osób rocznie.

Ryzyko wystąpienia zakrzepicy żył głębokich zależy od występowania indywidualnych czynników sprzyjających rozwojowi tej choroby. Szczególnie narażoną grupę stanowią chorzy przebywający długotrwale na oddziałach szpitalnych, a zwłaszcza pozostający przez dłuższy czas w unieruchomieniu, na przykład po zabiegach ortopedycznych.

Zakrzepica żył głębokich kończyn górnych jest rzadką chorobą, stanowi 4–10% wszystkich przypadków zakrzepicy.

Czynniki zwiększające ryzyko rozwoju zespołu pozakrzepowego to:

  • istniejąca przed zakrzepicą niewydolność żył głębokich oraz jej znaczny stopień zaawansowania,
  • obecność żylaków,
  • starszy wiek,
  • otyłość,
  • kolejny epizod zakrzepicy (wiąże się z większym ryzykiem wystąpienia zespołu pozakrzepowego niż pierwszy w życiu epizod),
  • brak objawów klinicznych towarzyszących zakrzepicy żył głębokich,
  • lokalizacja zakrzepicy w żyłach uda wiąże się z większym ryzykiem niż w żyłach łydki,
  • zakrzep pozostały w nodze pomimo leczenia zakrzepicy żylnej,
  • nieprawidłowo stosowane leki przeciwkrzepliwe oraz brak stosowania się do zaleceń lekarskich po zakrzepicy żył głębokich.

Jak się objawia zespół pozakrzepowy?

Określenie „zespół” wynika z mnogości objawów, jakimi manifestuje się choroba. Nasilenie zespołu pozakrzepowego bywa różne. Podstawowym i najczęściej występującym objawem jest ból, który może występować w postaci od delikatnego dyskomfortu do mocno nasilonego, tępego bólu kończyny. Zazwyczaj ma on charakter ciągły. Wielu pacjentów zgłasza również uczucie ciężkości kończyny, skurcze mięśni, świąd lub mrowienie skóry. Rzadziej występuje tak zwane „chromanie żylne”, czyli występowanie nagłego, napadowego bólu w zajętej kończynie, podczas chodzenia. Objawy te mogą występować w różnych kombinacjach, stale lub okresowo. Zwykle nasilają się podczas stania i chodzenia, a zmniejszają po odpoczynku i w pozycji leżącej.

Jednym z wczesnych objawów zespołu pozakrzepowego jest obrzęk kończyny, po którym w różnym czasie dochodzi do stwardnienia tkanki podskórnej. Jest ono nieco bolesne przy ucisku i lokalizuje się na wewnętrznej powierzchni łydki. Często pojawia się również wysypka na skórze oraz zaczerwienienie skóry. Następnie u niektórych chorych dochodzi do powstania żylaków. W tym stanie w wyniku drobnych urazów mogą się pojawić ciężko gojące się rany, czyli owrzodzenia żylne. Zwykle umiejscawiają się w okolicy kostki na wewnętrznej stronie nogi. Owrzodzenia żylne zazwyczaj są powierzchowne, ich brzegi są zaczerwienione w wyniku zapalenia i jeśli nie podejmie się odpowiednich działań profilaktycznych, mają tendencję do nawracania, nawet po całkowitym wygojeniu.

Co zrobić w przypadku wystąpienia objawów zespołu pozakrzepowego?

Pacjenci, u których w przeszłości stwierdzono zakrzepicę żył głębokich, powinni być wyczuleni na wystąpienie objawów zespołu pozakrzepowego. W przypadku pojawienia się nagłego, silnego obrzęku kończyny, bólu i zaczerwienienia należy się pilnie zgłosić do lekarza. W sytuacji, kiedy głównymi objawami są nieznaczny dyskomfort, uczucie ciężkości nóg i niewielki obrzęk kończyny, pilna interwencja nie jest konieczna, ale mimo wszystko należy się zgłosić do lekarza POZ, który może skierować pacjenta do specjalisty angiologia. Lekarz zaleci postępowanie, które w łagodnych przypadkach może się ograniczyć do ćwiczeń rehabilitacyjnych. Nie należy zwlekać zbyt długo z wizytą lekarską, gdyż im szybciej rozpocznie się odpowiednie działania zapobiegające nasilaniu zmian, tym łatwiej opanować problem. Im bardziej zaawansowane zmiany, tym trudniej sobie z nimi poradzić.

W jaki sposób lekarz ustala rozpoznanie zespołu pozakrzepowego?

Do ustalenia rozpoznania zespołu pozakrzepowego z reguły wystarczające jest zebranie wywiadu od pacjenta, badanie fizykalne oraz potwierdzenie przebycia zakrzepicy żył głębokich w przeszłości. Ponieważ ból i uczucie ciężkości kończyny pojawiają się zarówno w ostrym epizodzie zakrzepicy żył głębokich, jak i w zespole pozakrzepowym, dla odróżnienia tych jednostek chorobowych istotny jest czas wystąpienia objawów. Aby móc rozpoznać zespół pozakrzepowy, muszą upłynąć co najmniej 3 miesiące od epizodu zakrzepicy.

W celu ustalenia rozpoznania lekarz posługuje się specjalnymi skalami, które uwzględniając występujące objawy pozwalają potwierdzić lub wykluczyć zespół pozakrzepowy. Dodatkowo może zlecić badania laboratoryjne krwi, na podstawie których ocenia obecność innych chorób, które mogą powodować podobne objawy (np. cukrzyca).

Badania obrazowe nie są konieczne do rozpoznania choroby, jednak mogą ujawnić zaburzenia przepływu krwi przez żyły. Ultrasonografia metodą Dopplera pozwala uwidocznić cofającą się w żyłach krew oraz zwężenia naczyń. Badanie to umożliwia również zlokalizowanie zakrzepu w świetle naczynia. Z reguły nie ma potrzeby wykonywania innych badań diagnostycznych.

Jakie są metody leczenia zespołu pozakrzepowego?

Leczenie zespołu pozakrzepowego opiera się na tych samych zasadach co leczenie zakrzepicy żył głębokich.

Wybór metody leczenia zespołu pozakrzepowego zależy od występujących objawów i ich nasilenia. W każdym przypadku należy dążyć do obniżenia ciśnienia krwi w żyłach, czyli zapobiegać jej zastojowi. Do metod leczenia zalicza się:

  • leczenie ułożeniowe – układanie nóg powyżej serca 3–4 razy dziennie na pół godziny,
  • fizjoterapia w postaci prostych ćwiczeń usprawniających przepływ krwi żylnej,
  • kompresjoterapia – leczenie uciskowe za pomocą specjalnych opasek i pończoch (zob. Terapia uciskowa),
  • przyjmowanie leków, których celem jest zmniejszenie ryzyka powstawania zakrzepów, poprawa przepływu krwi w naczyniach żylnych, opanowanie stanu zapalnego,
  • leczenie chirurgiczne – usunięcie operacyjne żylaków (zob. Operacyjne leczenie żylaków) oraz zaopatrywanie owrzodzeń żylnych.

W procesie leczenia zespołu pozakrzepowego istotne znaczenie ma ograniczenie czynników ryzyka pogarszających przebieg choroby. Należą do nich:

  • nadwaga i otyłość,
  • palenie tytoniu,
  • unieruchomienie lub siedzący tryb życia.

Czy jest możliwe całkowite wyleczenie zespołu pozakrzepowego?

Objawy zespołu pozakrzepowego z reguły pogarszają jakość życia pacjentów i są trudne w leczeniu. Niejednokrotnie skuteczna terapia wiąże się także z obciążeniem finansowym (koszty pończoch uciskowych, itd.).

U około 50% pacjentów osiąga się znaczną poprawę kliniczną lub ustabilizowanie objawów choroby. Trudno mówić o całkowitym wyleczeniu, ale zespół pozakrzepowy nie przeszkadza im w codziennym funkcjonowaniu i nie dochodzi do rozwoju dalszych powikłań, takich jak owrzodzenia żylne. Wymaga to jednak dyscypliny oraz stosowania się do zaleceń lekarskich dotyczących metod profilaktyczno-terapeutycznych (regularnej aktywności fizycznej, redukcji masy ciała, stosowania terapii uciskowej). Niestety, nie da się określić, u kogo dojdzie do ustąpienia objawów, a kto będzie odczuwał dyskomfort pomimo stosowanych środków. U każdego pacjenta, w miarę możliwości zaleca się leczenie rozumiane przede wszystkim jako postępowanie niefarmakologiczne, gdyż nawet jeśli nie uda się zyskać znaczącej poprawy, zapobiega to dalszemu pogorszeniu.

Co trzeba robić po zakończeniu leczenia zespołu pozakrzepowego?

Czas trwania leczenia farmakologicznego zależy od występowania chorób przewlekłych, które mogą zwiększać ryzyko ponownej zakrzepicy. Decyzję o długości terapii lekami podejmuje lekarz.

Działania niefarmakologiczne, takie jak terapia ułożeniowa, ćwiczenia fizyczne, dbanie o prawidłową masę ciała oraz kontrolowanie i prawidłowe leczenie chorób towarzyszących (jak miażdżyca czy cukrzyca) powinno się stosować do końca życia.

Terapię uciskową specjalnymi pończochami lub opatrunkami prowadzi się przewlekle, przez wiele miesięcy, a nawet lat. Niejednokrotnie konieczne jest niemal stałe stosowanie kompresjoterapii.

Obowiązuje regularna kontrola u specjalisty oraz przestrzeganie zaleceń lekarskich, nawet w przypadku ustąpienia objawów pod wpływem leczenia.

Co trzeba robić, aby uniknąć zachorowania na zespół pozakrzepowy?

Profilaktyka zespołu pozakrzepowego polega na:

  • dobrej kontroli leczenia przeciwkrzepliwego po epizodzie zakrzepicy żył głębokich, stosowania leków zgodnie z zaleceniami lekarskimi oraz unikaniu preparatów, które mogą wpływać na stosowane leki,
  • stosowaniu pończoch/podkolanówek uciskowych,
  • redukcji masy ciała u osób z nadwagą,
  • zaprzestaniu palenia tytoniu,
  • regularnej aktywności fizycznej, obejmującej przynajmniej 30 minut marszu codziennie,
  • unikaniu długiego przebywania w pozycji stojącej lub siedzącej, a jeśli to nieuniknione, stosowaniu ćwiczeń polegających na poruszaniu stopami i napinaniu oraz rozluźnianiu mięśni łydek,
  • dobrej kontroli chorób przewlekłych, takich jak cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, miażdżyca.

03.11.2016
Zobacz także
Wybrane treści dla Ciebie
  • Przewlekła niewydolność żylna
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta