Zwiększone ryzyko zakrzepicy występuje przede wszystkim u osób, które przeszły niedawno duże operacje chirurgiczne (zwłaszcza ortopedyczne, jak np. zabieg wszczepienia protezy stawu biodrowego lub kolanowego).
Udowodniono również, że zwiększone ryzyko zakrzepicy występuje u chorych w trakcie leczenia szpitalnego, szczególnie u pacjentów powyżej 40. roku życia i w przypadku chorych unieruchomionych w łóżku. Najbardziej narażeni na zakrzepicę są chorzy, którzy cierpią na ciężką niewydolność krążenia, niewydolność oddechową czy schorzenia reumatyczne, np. chorobę infekcyjną.
Najczęstsze sytuacje / stany, w których ryzyko zakrzepicy żylnej zwiększa się u osób (przynajmniej pozornie) zdrowych, to:
- otyłość
- ciąża
- doustna antykoncepcja hormonalna
- długotrwałe unieruchomienie (niekoniecznie związane z opatrunkiem gispowym czy operacją):
- długotrwała, nieprzerwana praca przy komputerze
- długotrwały lot samolotem
- wielogodzinne, nieprzerwane podróże samochodem lub autokarem
- wielogodzinne pozostawanie w przymusowej pozycji, np. praca z przykurczonymi nogami.
Osoby narażone na powyższe czynniki ryzyka zwykle nie czują się chore i nie mają świadomości istniejącego zagrożenia. Często dopiero pojawienie się niepokojących objawów sprawia, że dowiadują się o istnieniu takiej choroby, jak zakrzepica.
Znajomość czynników sprzyjających powstawaniu zakrzepicy pozwala zapobiegać i zmniejszać zagrożenie poprzez zastosowanie właściwej profilaktyki (zobacz: Metody profilaktyki zakrzepicy żylnej).
Wszystkie czynniki ryzyka, których znaczenie w powstawaniu zakrzepicy udowodniono na podstawie wyników wiarygodnych badań naukowych przedstawiono poniżej.
Czynniki ryzyka zakrzepicy
Cechy osobnicze i stany kliniczne
- wiek >40 lat (ryzyko wzrasta z wiekiem)
- otyłość (BMI >30 kg/m2)
- zakrzepica lub zatorowość płucna w wywiadzie rodzinnym
- urazy (zwłaszcza wielonarządowe lub złamania)
- niedowład kończyn dolnych, długotrwałe unieruchomienie
- nowotwory złośliwe (ryzyko wzrasta wraz zaawansowaniem nowotworu)
- przebyta zakrzepica
- trombofilia wrodzona lub nabyta
- sepsa
- obłożna choroba leczona zachowawczo (np. ciężkie zapalenie płuc)
- niewydolność serca
- niewydolność oddechowa
- choroby jelit: choroba Leśniowskiego i Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego
- zespół nerczycowy
- choroby szpiku kostnego (tzw. zespoły mieloproliferacyjne)
- nocna napadowa hemoglobinuria
- ucisk na naczynia żylne
- ciąża i połóg
- długotrwały lot samolotem
- żylaki kończyn dolnych
Zabiegi diagnostyczne, lecznicze i profilaktyczne
- duże zabiegi operacyjne, szczególnie w obrębie kończyn dolnych, miednicy i jamy brzusznej
- obecność cewnika w dużych żyłach
- leczenie przeciwnowotworowe - chemioterapia, leczenie hormonalne
- stosowanie doustnych środków antykoncepcyjnych i/lub hormonalnej terapii zastępczej
- stosowanie leków stymulujących erytropoezę (czyli powstawanie krwi w szpiku kostnym).